BLOG

OLUMSUZ DÜŞÜNCELER NASIL İŞLEVLERE SAHİPTİR

 

Çoğumuz bizi nelerin mutlu ettiğine, hayata olumlu bakmamıza nelerin yardımcı olduğuna pek dikkat etmeyiz. Güzel şeylerle mutlu oluruz, çünkü onlar bize sorun yaratmaz, neden böyle oldu, kimin yüzünden oldu ya da gelecekte de aynısı olur mu diye pek düşünmeyiz. Daha çok bizi meşgul eden olumsuz durumlardır. Bazen tek bir olumsuzluğa günlerce takılırız ve hayatımızı/kendimizi karanlık duvarlar arkasına hapsederiz. Çünkü bizi yanıltan onlarca hatalı düşüncemiz ve bilişsel (zihinsel) süreçlerimiz vardır. O tek olumsuz olay büyür, bütün yaşamımızı kaplar, bütün davranışlarımızı etkisi altına alır. Bunun aksine başarılarımızı, mutluluklarımızı hayatımızın akışı içerisindeki olumlu yönleri çoğu zaman ya da hiçbir zaman fark etmeyiz.

Mutlaka hayatta bizi mutlu eden olaylar, başarılı olduğumuz konu ya da konular vardır. Bunları görmeyi bilmeliyiz. Tek bir şeye takılıp kalırsak kendimizi tümüyle değersiz kabul edebiliriz. Olumsuz bir özelliğimizi veya yanlış bir davranışımızı tüm kişiliğimize genelleyebiliriz. Bu da yaptığımız en büyük hatalardan biridir.

Bize ait davranışlarımız ve bunlara ilişkin sonuçlar vardır. Organizmada yer alan her şey psikoloji bilimine göre “davranış” olarak adlandırılır. Psikoloji; İnsan davranışlarını değişik boyutlara odaklanmış kuramlar ışığında inceler. Bunlardan biri de Bilişsel Psikoloji kuramıdır. Bilişsel psikoloji kuramı, bilişsel süreçlerle ilgilenir ve psikolojik açıdan sağlıklı olup olmamayı bilişler ile açıklar. Psikolojik açıdan sağlıklı olma ya da olmamada, düşünceler, inançlar, beklentiler ya da kişinin bakış açısı ve zihinsel şemaları büyük rol oynar. Bunlar kişiyi mutlu ya da mutsuz edebilir, hayatı doya doya yaşamasına engel ya da yardımcı olabilir. Özellikle düşüncelerimiz bazı psikolojik rahatsızlıklara yol açabildiği gibi, bunlarla başa çıkmamıza ve daha sağlıklı bir psikolojik yapıya sahip olmamıza yardımcı olur. Düşüncelerimiz, olumlu ya da olumsuz olsun, duygu ve davranışlarımıza yön verir. Ancak daha çok, olumsuz düşüncelerle meşguldür zihnimiz. Çünkü olumsuz düşünceler otomatik olarak akla gelir ve aktif durumdadır. Bunların yerine olumluları bulmak hayatı bizim için kolaylaştırır.

Bilişsel psikolojinin odak noktalarından olan olumsuz bilişsel süreçler aşağıdaki gibidir (syf.17-22, Savaşır ve Batur, 1996)

1. Olumsuz üçlü ; kendini, dünyayı ve yaşantıları, geleceği olumsuz algılama

Bu üçlü yüzünden birey kendini değersiz, yetersiz, ahlaken ve fiziksel olarak özürlü olarak algılar, geçmişte olan olumsuz olaylardan kendini sorumlu tutar ve başkaları tarafından beğenilmediğini düşünür, çevresiyle olan ilişkilerini ve yaşantılarını olumsuz algılar, kendinden çok şey talep edildiğini, dünyanın aşılamayacak güçlüklerle dolu olduğunu düşünür ve geleceği karanlık, başarısızlıklara gebe ve ümitsiz bir durum olarak algılar.

2. Olumsuz düşüncelerin otomatik olarak ortaya çıkması

İşlevsel olmayan ve birey önceden planlamadan, yargılamadan, düşünmeden çabuk ve otomatik olarak ortaya çıkar. Bazen o kadar çabuk oluşurlar ki kişi bunun farkına bile varmaz ve doğru olduğuna inanır. Örneğin, öğrenci sınavda başarız olacağını düşünür.

3. Bilgi işlemede ve algıda sistematik hataların olması

Bu hatalar kişinin kendisini, çevresini ve geleceğini olumsuz algılamasını sürdürme işlevi görür.

Bunlardan ilki, seçici algılamadır. Bu bir durumun seçici olarak belli bir ayrıntısının algılanması, diğer önemli özelliklerin ise göz ardı edilmesidir. Örneğin, kişi bugün herşey ters gitti, hiç iyi giden bir şey olmadı şeklinde düşünür.

Bir diğeri abartma yani olumsuz olayları büyütmedir. Örneğin, gece uyuyamamış birinin bunu felaket olarak değerlendirmesi böyle bir hataya örnektir.

Bir başkası önemli olayları küçümsemedir. Örneğin, böyle bir hatada sınavdan iyi not alan bir öğrenci “bunu herkes yapabilirdi. Önemli birşey değil” şeklinde düşünür.

Hataların dördüncüsü “aşırı genelleme”dir. Bu, bir tek olaydan genel kurallar çıkarma demektir. Örneğin, ufak bir hata yapan kişinin zaten hiçbir şeyi doğru dürüst beceremem şeklinde düşünmesidir.

Bir diğer hata, günlük aksiliklerden kendini sorumlu tutma şeklinde tanımlanan bireyselleştirmedir. Örneğin, bireyin, onu görmediği için geçip giden arkadaşının arkasından “herhalde onu kızdıracak bir şey yaptım” diye düşünmesi bu tür bir hatadır.

Olayları siyah-beyaz, iyi-kötü gibi iki uçta algılamak şeklinde görülen bir diğer hata “ya hep ya hiç” tarzı düşünmedir. Örneğin, birey küçük bir yanlış anlama sonucunda “artık onunla kesinlikle konuşamam” şeklinde düşünür.

Sistematik hataların sonuncusu keyfi çıkarsamadır. Bu hata kanıt olmadan ya da aksi kanıt olduğu halde bazı sonuçlara ulaşma şeklinde görülür. Örneğin, oldukça başarılı olan bir öğrencinin sınavlardan sonra kötü not alacağını düşünmesidir.

4. Temel işlevsel olmayan sayıltıların ortaya çıkması

Bunlar genellikle başlangıcı çocukluk döneminde olan, yaşam boyu gelişen, oldukça değişmez ve kalıcı özelliklerdir. Bunlar bireyin, ne yaparsa yapsın kendini değerli hissedebilmesi için başkalarının onayının gerektiğine inanması, başarılı sayılabilmek için her alanda başarılı olma zorunluluğu hissetmesi ya da yaşamda her şeyin kontrol edilebileceğine inanma gibi işlevsel olmayan düşüncelerdir. Bu çeşit fikir ve inançlar sürekli olarak bilşsel çarpıtmalarla desteklenmektedir.

Bilişsel psikoloji kuramı kısaca, psikolojik açıdan sağlıklı olmanın, işte bu süreçlerin olumlu yönde işlemesiyle mümkün olacağını söyler. Önleyici ruh sağlığı çalışmalarında ve psikoterapi sürecinde bunlarla çalışır.

Hayata daha olumlu bakmak, mutlu olmak ve doya doya yaşamak bizim elimizdedir aslında. Kendimizle ilgili güzel şeyleri bulup ortaya çıkartmak, onlarla meşgul olmak, mesela sanat dallarıyla uğraşmak, hobiler edinmek, başarılı olduğumuz alanlara yönelmek, üretmek, araştırmak, yeni başlangıçlara imza atmak hayatı bizim için daha da güzelleştirir. Doğru olan yapamayacaklarımız ve başarısızlıklarımız yerine yapabileceklerimiz ve başarılarımızla ilgilenmektir. 

Yaşama olumlu bakabilmenin güzelliğini ve mucizesini yaşayabilmeniz dileğiyle...